Hvað er geðrænn vandi?
Hafrún
Hæ! Ég heiti Hafrún
Ágúst
Og ég heiti Ágúst. Í þessu myndbandi ætlum við að fjalla um það hvernig það er að eiga foreldri með geðrænan vanda.
Hafrún
Eitt af hverjum fimm börnum í heiminum eiga mömmu eða pabba með geðrænan vanda.
Það er því mjög líklegt að þú býrð við þær aðstæður, eða þekkir einhvern sem gerir það.
Ágúst
Fólk með geðrænan vanda á það til að upplifa sterkar tilfinningar eins og sorg, áhyggjur eða finnur fyrir hugsunum sem trufla þau í daglegu lífi. Það fer kannski að haga sér öðruvísi, gera skrýtna hluti eða vill ekki hitta fólk.
Hafrún
Ef þú átt foreldri sem er með geðrænan vanda hefur þú kannski tekið eftir því að foreldri þitt hafi breyst eða að það segir hluti sem gerir þig ringlaðan og veldur þér áhyggjum. Þú ert þá örugglega að pæla í því hvað sé í gangi.
Ágúst
Þá er mikilvægt að muna að það er ekki að gera þetta viljandi. Geðrænn vandi hefur nefnilega áhrif á heilann í fólki og breytir því hvernig það hugsar, líður og hegðar sér.
Hafrún
Það er ekki vitað af hverju fólk fær geðrænan vanda þó það hafi mikið verið rannsakað.
Hafrún
Alveg eins og líkaminn veikist þá getur heilinn líka veikst. En það þýðir ekki að maður geti fengið geðrænan vanda eins og maður fær kvef. Nákvæmlega hvers vegna heilinn veikist er enn dálítið sem fólk er að reyna að komast að.
Ágúst
Sumir halda að geðrænn vandi stafi af blöndu þriggja mismunandi hluta:
Í fyrsta lagi: Efnum í heilanum sem fara smá úr jafnvægi.
Hafrún
Í öðru lagi: Löngum tímabilum með miklum tilfinningum eins og áhyggjum og stressi sem aukast og aukast og verða loks of stórar til að fólk geti stjórnað þeim.
Ágúst
Í þriðja lagi: Hlutir sem við stjórnum ekki geta valdið miklum áhyggjum, eins og til dæmis að missa vinnuna, að það sé of mikið að gera eða að einhver í fjölskyldunni eða vinur deyr.
Ágúst
Hjá sumum verður einn hlutur alvarlegri en hinir, eða þeir blandast saman og þá fer þeim að líða illa.
Hafrún
Það sem þarf að muna er að það eru ekki allir eins. Fólk getur haft áhyggjur og fundið fyrir sterkum tilfinningum, en það þýðir ekki endilega að það sé geðrænn vandi.
Hafrún
Sumir halda líka að fólk fái geðrænan vanda af því að það verður fyrir áfalli.
Ágúst
Áfall er þegar eitthvað kemur allt í einu fyrir sem er erfitt að ráða við, eins og að það kvikni í húsinu þínu, gæludýrið þitt eða einhver í fjölskyldunni deyr eða að foreldrar þínir skilja.
Hafrún
Það getur líka verið slys eða ofbeldi sem gerist allt í einu eða hægt og rólega á löngum tíma.
Ágúst
Fyrir suma getur áfall haft svo ótrúlega mikil áhrif á geðheilsu fólks að það losnar aldrei við það úr höfðinu. Það er meira að segja til geðrænn vandi sem er tengdur við áföll og heitir áfallastreituröskun eða PTSD.
Hafrún
Svo er annað, það að eiga foreldri með geðrænan vanda þýðir ekki að þú munir fá hann líka.
Ágúst
Þú tekur kannski eftir því að þú ert með tilfinningar eða hugsanir sem erfitt er að skilja og höndla. Þetta eru eðlilegar tilfinningar, og þær eru hluti af þér.
Hafrún
Allir hafa tilfinningar. En manneskja með geðrænan vanda er líkleg til að finna fyrir miklum og ýktum tilfinningum eins og sorg eða kvíða og þær geta varað mánuðum, jafnvel árum saman fyrir suma.
Ágúst
Ef að foreldri þitt er með geðrænan vanda hefur þú kannski einhvern tímann haldið að það sé þér að kenna, eða að þú sért ekki að hjálpa eða að gera hann verri.
Hafrún
Það er ekki rétt. Það er aldrei þér að kenna að foreldri þitt sé með geðrænan vanda.
Ágúst
Reyndu að finna einhvern sem þú getur talað við um áhyggjurnar þínar. Það gæti verið einhver fullorðinn sem þú treystir eins foreldri vina þinna, amma eða afi, frændi eða frænka, þjálfari eða kennari.
Hafrún
Þú getur líka alltaf hringt í Hjálparsíma Rauða krossins, sautján sautján. Þau eru með gott og klárt fólk sem þú getur talað við.
Ágúst
Fólk með geðrænan vanda getur ákveðið að gera hluti sem hjálpa því að líða betur.
Hafrún
Það sem skiptir mestu máli er að þú hugsir vel um sjálfan(n) þig.
Hvað eru geðhvörf?
Manneskja með geðhvörf er oft annað hvort mjög niðurdregin og líður illa eða er full af orku, ofurspennt og á erfitt með að vera róleg. Skapið hjá manneskjunni getur sveiflast frá því að vera rosalega gott í að vera mjög slæmt.
Manneskjan getur líka skipt um skap allt í einu, hún er kannski glöð, orkumikil og talar mjög hratt og svo allt í einu er hún orðin rosalega leið og niðurdregin og vill fá að vera ein.
Fólk með geðhvörf getur ekki stjórnað því hvenær skapið breytist, hversu ákaft og æst það verður eða hversu oft breytingarnar verða. Þessar sveiflur frá einu skapi til annars geta varað í margar vikur eða mánuði – og hjá sumum í mörg ár.
Hvernig hagar manneskja sér sem er með geðhvörf?
Ef foreldri þitt er með geðhvörf þá er líklegt að þú upplifir tímabil þar sem það er ruglingslegt eða skrítið og það er eðlilegt ef þér finnist þessi tímabil erfið.
Það er mjög misjafnt hvernig fólk með geðhvörf hagar sér, það fer eftir til dæmis eftir því hvort það er í geðhæð eða geðlægð. Hér eru nokkrir hlutir sem er algengt að sjá hjá manneskju með geðhvörf.
Hún getur orðið rosalega leið og niðurdregin í einhvern tíma, hefur enga orku, finnst ekkert vera skemmtilegt lengur og er hætt að njóta þess að gera hluti sem hún gerði áður.
Það koma líka tímabil þar sem manneskjan getur verið rosalega hress, fyndin og finnst gaman að vera með öðru fólki og það er mjög gaman að vera með henni. Þegar henni líður svona er hún oftast með mikla orku sem endist miklu lengur en hjá öðrum.
Stundum á fólk með geðhvörf erfitt með að fara fram úr rúminu og sefur allan daginn og vakir á nóttunni.
Sumir með geðhvörf tala svakalega hratt eða fá margar skrítnar hugmyndir í röð.
Aðrir kaupa hluti sem þeir þurfa ekki og eiga jafnvel ekki peninga til að kaupa þá.
Manneskja með geðhvörf á stundum erfitt með að byrja á einhverju eða ljúka við það sem hún byrjaði á.
Stundum gerir hún mjög skrítna hluti sem þér gæti þótt vandræðalegir og skammast þín fyrir. Hún gæti til dæmis haldið að hún geti gert hluti sem hún hefur aldrei gert áður og það getur verið svolítið vandræðalegt.
Getur verið að ég sé með geðhvörf?
Við upplifum öll skapsveiflur. Stundum líður okkur vel og stundum líður okkur illa og allt þar á milli.
Það að vera glöð/glaður, ánægð/ur, róleg/ur og reið/ur er hluti af tilfinningum sem er eðlilegt að upplifa og gerir okkur að manneskjum. Stundum erum við leið af engri sérstakri ástæðu og stundum verðum við leið ef við fáum slæmar fréttir. En munurinn er sá að tilfinningar okkar eru ekki eins ákafar eða ýktar eins og hjá einstaklingi með geðhvörf.
Get ég fengið geðhvörf?
Geðhvörf eru ekki veikindi sem hægt er að smitast af, þótt þú eigir mömmu eða pabba með geðhvörf þýðir það ekki að þú fáir þau líka.
Er hægt að lækna geðhvörf?
Fólk með geðhvörf hegðar sér ekki svona viljandi og því miður er þetta ekki eitthvað sem það getur ákveðið að reyna að hrista af sér. Góðu fréttirnar eru þær að það er hægt að fá aðstoð. Fólk með geðrænan vanda getur verið á batavegi, liðið betur og notið þess að lifa lífinu með fjölskyldu og vinum. Til þess að líða betur getur verið nauðsynlegt fyrir manneskju með geðhvörf að tala við lækni eða sálfræðing og fá aðstoð með lyfjum.
Hvað get ég gert?
Ef foreldri þitt er með geðhvörf er mikilvægt að þú vitir að það er ekki þér að kenna að það sé veikt. Það er heldur ekki þitt hlutverk að sjá til þess að því líði betur. Það getur verið ruglingslegt, vandræðalegt og jafnvel svolítið ógnvekjandi og erfitt að eiga foreldri með geðhvörf. Þér líður kannski stundum eins og þú sért í rússíbana og vitir ekki hvað gerist næst. Það er mjög mikilvægt að þú hugsir vel um þig og gerir hluti sem þér finnst skemmtilegir. Ef þú hefur áhyggjur er gott að tala við einhvern. Það getur verið fjölskylduvinur, þjálfarinn þinn, starfsfólk í skólanum eða einhver fullorðinn sem þú treystir.
Ef þér finnst þetta ekki lýsa foreldri þínu eða þeim sem þú ert með í huga skoðaðu fleiri lýsingur á geðrænum vanda hér á vefsíðunni.
